فرهنگ تلمیحات و اشارات پنجاه قصیده ناصرخسرو

زبان های کهن ایرانی، سروش و در عربی ملک و هاتف گفته می شود، موجودی لطیف و نامرئی است که در غالب ادیان وصف آن آمده است. در فرهنگ اسلامی هم فرشتگان دسته ای از مخلوقات پروردگار هستند که هر گروه از آنها طبق برنامه و نظم خاصی به انجام وظایف خود مشغول اند. آنها موجوداتی غیر مادی هستند و قادرند خود را به شکل های مختلف در آورند و به همه ی منافذ، حتی جوف انسان، راه یابند. نفوس ناطقه اگر صاف و خالص باشند ملایکه، و اگر ناپاک و کدر باشند شیاطین نامیده می شوند. فرشته جوهری است بسیط، در حیات و عقل و نطق، و منزه است از ظلمت و شهودت و کدورت و غضب که از فرمان خدا سر نپیچیده و آنچه او را فرمایند بکند. طعام ایشان، تسبیح باشد و شراب ایشان تقدیس و انس ایشان به ذکر باری تعالی و شادی ایشان به عبادت وی . گروه های ملایکه آنقدر متعددند که جز خدای هیچ کس نداند. غیر از چهار ملک مقرّب (جبرئیل، اسرافیل، میکائیل، عزرائیل)گروهی حاملان عرش هستند و گروهی بر گرد عرش حلقه زده اند. حاملان عرش چهار فرشته اند: یکی به صورت آدمی که برای آدمیان دعا کند، دوّم به صورت گاوی که برای چهار پایان دعا کند؛ سوّم به صورت کرکس که برای مرغان دعا کند و چهارم به صورت شیر که برای درّندگان دعا کند و چون روز قیامت شود چهار فرشته دیگر نیز بر این ها اضافه می شوند. گروهی ملایکه بهشت اند؛ گروهی فرشته عذاب دوزخ؛ دسته ای ملایکه کرّوبی و گروهی نگهبان کرسی. ملایکه آسمان ها بسیارند و فرشتگان هر آسمانی به صورت موجودی خاص هستند: فرشتگان آسمان اوّل به صورت گاوند و رئیس آنها « اسماعیل» است. فرشتگان آسمان دوّم به صورت عقاب اند و رئیس آنها « شماعیل » است. فرشتگان آسمان سوّم به صورت کرکس اند و رئیس آنها « ساعد» است. فرشتگان آسمان چهارم به صورت اسب اند و رئیس آنها « صلصائیل » است. فرشتگان آسمان پنجم به صورت حور عین اند و رئیس آنها « کلکائیل» است. فرشتگان آسمان ششم به صورت ولدان اند و رئیس آنها « سمخائیل» است.